Pasaran Niaga Hadapan daripada Perspektif Syariah

*KONTRAK DERIVATIF: PENILAIAN DARIPADA PERSPEKTIF SYARIAH

Oleh: Ustaz Muhammad Yusri bin Yusof @ Salleh
B.A Syariah (U.M), M.A Syariah (Muamalat) (U.K.M)
Dip. Pendidikan (I.P.G.I.K)

1.1 Sejarah Derivatif

Perniagaan berbentuk derivatif mempunyai sejarah yang agak lama di dunia. Petani-petani di zaman silam kerap memetrai kontrak dengan pemborong untuk menjual hasil pertanian mereka pada harga tertentu sebelum tanaman tersebut dihasilkan. Petani-petani tersebut melakukan demikian kerana takut harga tanaman mereka akan merosot pada masa hadapan. Sebaliknya pemborong bersetuju engan kontrak tersebut kerana bimbang harga komoditi yang diinginkan akan naik melambung pada masa hadapan. Justeru kedua-dua pihak berkepentingan dalam melakukan kontrak derivatif. Tujuan sebegini didefinisikan sebagai ‘lindung nilai’ bagi memastikan kedua-dua pihak mendapat manfaat yang sewajarnya daripada kontrak tersebut. Kontrak Derivatif ini berkembang daripada masa ke masa sehingga hari ini dengan penghasilan pelbagai instrumen yang terhasil daripada evolusi kontrak jenis ini sejak sekian lama (Nik Muhammad Ruslin bin Nik Jaafar 1998:hlm. 1).



1.2 Definisi Kontrak Derivatif

Kontrak Derivatif juga dikenali sebagai kontrak hadapan yang merupakan satu kontrak sah yag melibatkan penghantaran sesuatu aset dengan harga tertentu pada tempoh masa hadapan yang dipersetujui bersama oleh dua pihak yang melakukan kontrak. Asas kontrak ini ialah penghantaran pada masa hadapan dalam bentuk kuantiti dan kualiti yang telah ditetapkan mengikut piawaian yang tertentu. Oleh itu, pembeli tidak perlu khuatir tentang mutu dan kualiti aset yang dibelinya walaupun mereka belum lagi melihat aset berkenaan kerana dijamin oleh pihak berkuasa pasaran hadapan (Ismail Ibrahim 1994: hlm. 47).

Sungguhpun kontrak ini menyebut harga belian, pembeli tidak akan dibayar sehingga tarikh aset dihantar. Bagaimanapun kedua-dua pembeli dan penjual dikehendaki membuat deposit pada masa kontrak. Tujuan deposit adalah untuk melindungi kerugian yang mungkin akan ditanggung sekiranya salah seorang mengingkari kontrak.

Kontrak hadapan berbeza daripada kontrak tunai daripada beberapa segi: antaranya dalam pasaran tunai, penjual dan pembeli bertemu muka untuk membuat perundingan daripada segi kuantiti, mutu dan harga manakala dalam pasaran niaga hadapan, tiada perundingan secara langsung. Semua urusniaga dilakukan melalui broker.

Keduanya, dalam pasaran tunai pembayaran dilakukan secara tunai dan penghantaran dan pemindahan barang dibuat secara serta merta tetapi dalam pasaran niaga hadapan barangan akan dihantar pada tarikh yang ditetapkan pada masa hadapan mengikut piawaian yang ditetapkan dan dijamin oleh pihak berkuasa pasaran.

Ketiga, dalam pasaran tunai, kontrak boleh dibatalkan dengan persetujuan kedua-dua pihak berbeza dengan kontrak niaga hadapan iaitu tidak berlaku pembatalan kontrak secara langsung, pembatalan hanya dibuat melalui penutupan kedudukan. Kedudukan belian diimbangkan dengan kedudukan jualan dan begitulah jika sebelum atau pada tarikh matang (Rosalan Haji Ali 1993: hlm. 16).

1.3 Objektif Kontrak Derivatif

Terdapat dua tujuan asas seseorang memasuki kontrak hadapan iaitu sama ada untuk tujuan spekulasi atau melindung nilai. Tujuan spekulasi dijalankan oleh spekulator. Mereka tidak mengeluar atau mengguna barang-barang yang didagang. Mereka hanya membeli dan menjual untuk mendapat keuntungan daripada turun naik harga. Sebagai contoh, jika spekulator menjangkakan harga sesuatu barang dalam pasaran semerta akan naik, spekulator akan membeli komoditi dalam pasaran ini, menyimpannya dan kemudiannya akan menjualkan semula apabila harga naik untuk mendapat untung. Melalui cara ini, mereka akan terpaksa membayar harga penuh barang berkenaan, menerima dan menyimpan barang ini dengan menanggung kos penyimpanan ( Cheah Kooi Guan & Loke Yiing Jia 2000: hlm. 228 ).

Sebenarnya, para spekulator mempunyai alternatif lain iaitu jika mereka menjangkakan harga akan naik, mereka memasuki kontrak membeli dalam pasaran hadapan dan menjualnya semula apabila harga benar-benar naik. Perbezaan harga belian dengan jualan merupakan keuntungan kepada mereka. Begitu juga jika mereka menjangkakan harga akan turun, para spekulator akan memasuki kontrak menjual dan kemudian membeli semula pada harga yang lebih rendah untuk mengimbangkan kedudukannya sebelum tarikh matang. Perbezaan harga jualan dengan belian juga merupakan keuntungan.

Sebagai medium spekulasi, kontrak hadapan memberi banyak kebaikan antaranya; pertama, urus niaganya agak mudah, tidak memerlukan pengetahuan yang tinggi untuk memahami. Ia mudah bukan saja daripada segi membuat faedah tetapi urusniaga boleh dibuat dengan segera kerana sebut harga adalah serta merta dan agak menyeluruh. Kedua, keperluan modal adalah kecil. Para spekulator bukan sahaja boleh membeli dalam kontrak yang kecil tetapi juga tidak diperlukan membayar harga penuh kontrak. Para pedagang dibenarkan membayar sebahagian daripada harga kontrak misalnya kontrak minyak sawit pada februari 1992 ialah sebanyak 10 tan pada harga RM 950 setiap satu tan dan dikenakan bayaran margin sebanyak 10%. Maka margin yang perlu dibayar ialah RM 950 iaitu 10% daripada keseluruhan nilai komoditi tersebut iaitu RM 9500 = (RM 950 x 10 tan) (Nik Ruslin bin Nik Jaafar 1998: hlm. 7) .

Ketiga, Mempunyai kedudukan mudah cair yang tinggi bermakna para spekulator boleh masuk atau keluar pasaran dengan mudah. Kedudukan boleh diimbangkan sebelum atau pada tarikh kontrak tanpa membuat sebarang penghantaran atau penyerahan barang-barang secara fizikal.

Manakala tujuan lindungan nilai dijalankan oleh para pengeluar dan pengguna barang-barang yang didagangkan. Mereka membeli dan menjual dalam pasaran niaga hadapan untuk mengimbangkan risiko yang mungkin ditanggung akibat turun naik harga barang dalam pasaran semerta. Para pengguna dan pengeluar barangan boleh menjalankan tiga lindungan nilai bergantung kepada kedudukan mereka iaitu; pertama, lindungan nilai belian iaitu merupakan suatu kedudukan membeli kontrak masa hadapan bagi tujuan untuk melindungi pengguna daripada kenaikan harga pada masa hadapan. Urusniaga ini digunakan oleh pengguna barangan untuk tujuan pengeluaran. Contoh di bawah menerangkan bagaimana pengguna barangan dapat menjimatkan kos pengeluaran dengan memasuki kontrak belian pada masa hadapan (Cheah Kooi Guan & Loke Yiing Jia 2000: hlm. 229).

Katakan pengilang kabel memerlukan 100 000 1b dalam bulan Julai untuk memenuhi pesanan. Dia menjangkakan harga tembaga akan terus naik daripada 63 sen untuk 1b kepada 75 sen untuk 1b pada bulan Julai. Dia mempunyai tiga pilihan iaitu membeli sekarang dalam pasaran semerta dengan harga 63 sen untuk 1b. Keadaan ini akan terjadi dengan membayar harga penuh iaitu sebanyak RM 63 000 (100 000 x 63 sen) campur kos menyimpan katakan sebanyak 4 sen untuk 1b = (4 sen x 100 000 = RM 4000) dan kos faedah sebanyak 3 sen untuk 1b ( 3 sen x 100 000 = RM 3000). Jumlah kosnya ialah RM 63000 + RM 4000 + RM 3000 = RM 70 000.

Alternatif kedua pengilang menunggu hingga bulan Julai baru membeli pada harga 75 sen untuk 1b, tanpa kos menyimpan tetapi menanggung kos faedah 3 sen untuk 1b. Jumlah kosnya = RM 75 000 + RM 3000 = RM 70 000.

Alternatif ketiga adalah dengan membeli kontrak hadapan pada bulan januari dengan harga 63 sen untuk 1b tanpa kos penyimpanan tetapi menanggung kos faedah 3 sen untuk 1 b. Jumlah kosnya ialah RM 63 000 + RM 3000 = RM 66 000. Dengan demikian pengilang ini dapat menjimatkan kos pengeluaran sebanyak RM 4000 dan RM 12 000 berbanding dengan alternatif pertama dan kedua.

Jenis lindungan nilai kedua ialah lindungan nilai jualan ialah urus niaga yang melibatkan penjualan kontrak hadapan untuk mengelakkan kerugian akibat daripada kejatuhan harga pada masa hadapan. Urus niaga ini dijalankan oleh pengeluar barangan komoditi atau petani dan juga pemborong yang mengambil peranan sebagai penyimpan barang-barang pertanian. Misalnya pembekal gandum merasakan tindakan kerajaan mengimport gandum dengan banyak akan menyebabkan bekalan gandum dalam pasaran semerta bertambah dan seterusnya harga ganum akan turun dengan banyak pada masa hadapan. Untuk mengelakkan daripada risiko penurunan harga keluarannya, pengeluar atau pembekal gandum akan menjual dalam pasaran hadapan pada harga sekarang. Oleh itu, jika harga benar-benar turun, perkara ini tidak akan memberi kesan kepada pengeluar atau pembekal (Cheah Kooi Guan & Loke Yiing Jia 2000: hlm. 229).

Jenis lindungan nilai yang ketiga ialah lindungan nilai sempurna iaitu satu kedudukan dalam pasaran hadapan yang membolehkan seseorang itu melakukan pembelian dan penjualan pada masa yang sama dan pada harga yang sama. Turun naik harga masa depan tidak akan memberi kesan kepada pemegangnya kerana kedudukan ini memberi untung kosong.

1.4 Jenis-Jenis Kontrak Derivatif

Kontrak Hadapan terbahagi kepada dua kumpulan aset iaitu komoditi dan aset kewangan. Kontrak hadapan bagi aset kewangan pula dibahagikan kepada tiga jenis iaitu; pertama kontrak hadapan matawang asing, kedua kontrak hadapan indeks saham dan ketiga, kontrak hadapan kadar faedah (Ismail Ibrahim 1994: hlm. 53).

Kontrak hadapan komoditi ialah kontrak terhadap barang-barang komoditi. Secara amnya komoditi yang didagangkan terdiri daripada dua jenis keluaran pertama, keluaran pertanian seperti getah, minyak sawit, kacang soya, koko, kopi, gandum dan lain-lain. Kedua-dua barangan ini didagangkan dalam pasaran hadapan untuk mengelakkan daripada risiko turun naik harga yang tidak menentu dalam pasaran semerta akibat daripada permintaan dan penawaran yang tidak menentu.

Kontrak hadapan matawang asing pula mempunyai ciri-ciri yang sama dengan kontrak hadapan komoditi. Kontrak ini melibatkan penghantaran pada masa hadapan yang tertentu. Matawang dipiawaikan daripada segi mutu dan kuantiti, manakala harga urusniaga dirundingkan oleh pihak yang terlibat. Satu contoh kontrak hadapan matawang asing adalah yang didagangkan di International Monetary Market di Chicago (Ismail Ibrahim 1994: hlm. 53).

Daripada segi penjelasan pula, kontrak matawang asing membenarkan penutupan kontrak dengan cara mengimbangkan kedudukan pada tarikh atau sebelum kontrak matang. Ini menunjukkan setiap kedudukan belian ditutupi dengan kedudukan jualan dan sebaliknya. Penghantaran sebenar perlu dilakukan bagi kontrak yang tidak diimbangi.

Manakala kontrak hadapan indeks saham merupakan satu komitmen pada bulan penghantaran untuk membeli dan menjual indeks saham pada nilai semasa untuk masa hadapan. Oleh sebab indeks saham mewakili portfolio pasaran saham maka dagangan hadapan saham menjadi dagangan portfolio pasaran saham.

Kontrak hadapan indeks saham berbeza dengan kontrak hadapan komoditi dan matawang asing daripada segi keperluan penghantaran. Tidak seperti kontak hadapan komoditi dan matawang asing yang perlu diselesaikan dengan penghantaran barang mengikut kualiti dan kuantiti tertentu pada tarikh sepanjang atau pendek diselesaikan dengan membayar atau menerima sejumlah wang yang sama dengan perbezaan yang terdapat pada indeks hadapan dan indeks yang ditutup di bursa saham (Ismail Ibrahim 1994: hlm. 54).

Jenis yang terakhir ialah kontrak hadapan kadar faedah yang melibatkan sekuriti yang berpendapatan tetap seperti bil, nota perbendaharaan dan juga bon kerajaan. Kontrak atau sekuriti yang berpendapatan tetap ini dinamakan sebagai kontrak hadapan kadar faedah kerana harganya dipengaruhi oleh kadar faedah semasa dan masa depan. Lebih khusus lagi, penentuan harga berkaitan dengan struktur jangka kadar faedah yang pula berkaitan dengan konsep kadar hadapan. Seperti kontrak hadapan komoditi, pembeli dan penjual kontrak hadapan kadar faedah tidak dimestikan untuk meneruskan kedudukannya hingga matang. Mereka boleh menutup kedudukan terbuka mereka dengan cara mengimbangkan kedudukan asal sebelum atau pada tarikh matang atau membuat penghantaran pembayaran bagi kontrak yang tidak diimbangkan (Ismail Ibrahim 1994: hlm. 55).
1.5 Derivatif daripada Perspektif Syariah

Pada masa kini terdapat dua pandangan berbeza di kalangan fuqaha berkaitan dengan urusniaga di bursa derivatif. Golongan pertama yang terdiri daripada golongan yang tidak mengharuskan urusniaga di bursa derivatif dan golongan kedua adalah terdiri daripada fuqaha’ semasa yang mengharuskannya.

Golongan pertama yang tidak mengharuskan pasaran niaga hadapan berpegang kepada beberapa hujah. Pertama, pasaran niaga hadapan mempunyai unsur-unsur judi yang diharamkan dalam syariah. Ini berdasarkan ketetapan ke atas peserta pasaran yang perlu meletakkan sejumlah deposit sebagai bayaran margin sebelum memulakan dagangan mereka dalam pasaran ini. Meletakkan deposit ini dianggap seolah-olah pertaruhan. Sebarang perbuatan yang melibatkan pertaruhan adalah diharamkan mengikut pandangan syariah berdasarkan firman Allah di dalam surah al-Maidah ayat 90.

Kedua, golongan ini berpandangan bahawa kontrak hadapan ini mengandungi gharar iaitu ketidakpastian. Kontrak dagangan ini dikaitkan dengan ketidakpastian memperolehi perkara yang dibeli dengan keuntungan yang bakal diperolehi. Dengan kata lain, seseorang yang melibatkan diri dalam pasaran ini dengan membeli atau menjual kontrak boleh jadi memperoleh keuntungan atau kerugian bergantung kepada turun naik harga kontrak tersebut. Oleh itu, kontrak ini dikategorikan sebagai gharar.
Ketiga, Wujud unsur-unsur spekulasi. Spekulasi merujuk kepada tindakan mengambil keuntungan daripada perbezaan harga yang berlaku akibat daripada perubahan penawaran dan permintaan. Justeru itu, menurut Chapra, pasaran hadapan yang membenarkan jualan pendek iaitu suatu bentuk spekulasi yang tidak mendatangkan apa-apa faedah kepada aktiviti ekonomi. Elemen spekulasi dalam jualan pendek yang menyebabkan kontrak hadapan tidak diterima. Spekulasi boleh menyebabkan berlakunya gharar fahish atau yasir. Kelima, jika urusniaga hadapan melibatkan kontrak matawang perkara asas yang perlu diambil kira ialah memastikan tiada penangguhan penyerahan. Pertukaran matawang adalah tidak sah jika berlaku penangguhan (Chapra 1992: hlm. 22-25).

Selain daripada itu, terdapat beberapa sarjana kewangan Islam yang menyifatkan urusniaga ini haram, antaranya Mufti Taqi Usmani yang menyifatkan urusniaga future dan forward tidak dibenarkan dalam Islam berdasarkan: pertama, dalam prinsip syariah telah dinyatakan secara jelas bahawa jualan atau tidak boleh ditangguhkan ke masa hadapan. Dengan ini semua kontrak future dan forward adalah tidak sah menurut syariah. Kedua, kebanyakan urusniaga diakhiri dengan penyelesaian bagi perbezaan harga (untuk mendapatkan keuntungan dari perbezaan harga). Menurut beliau lagi, kontrak opsyen adalah janji untuk menjual atau membeli sesuatu pada harga yang spesifik dalam tempoh masa tertentu dan janji ini tidak boleh dikenakan sebarang bayaran sama ada dalam bentuk call option atau put option juga sama ada dalam bentuk komoditi, perak, emas dan matawang ( Muhammad Obaidullah 2000: hlm. 3).

Muhammad Akram Khan pula berpandangan bahawa pasaran hadapan adalah asing salam perundangan Islam kerana: pertama, ia melibatkan urusniaga tanpa pertukaran sebenar (penyerahan fizikal) kepada pembeli di mana ia dilarang keras oleh Rasulullah s.a.w. Kedua, pasaran hadapan mempunyai unsur ketidakpastian kerana boleh berlaku perubahan gred, tempat serahan, kadar pertukaran yang dipersetujui malah tarikh tetap kontrak kerana ia boleh diselesaikan pada bila-bila masa sebelum tarikh matang. Urusniaga ini mempunyai unsur gharar yang dilarang oleh Rasulullah s.a.w. Tambahan pula berlakunya penjelasan/pertukaran matawang bagi kedua-dua pihak ditangguhkan pada masa hadapan. Maka wujud gharar yang tinggi. Ketiga, wujudnya unsur spekulasi dan manipulasi menyebabkan hukumnya menjadi haram (Muhammad Akram Khan 1988: hlm. 31-35).

Golongan kedua fuqaha’ pula mengharuskan kontrak niaga hadapan tetapi terhad kepada kontrak hadapan minyak sawit mentah dan kontrak hadapan indeks komposit bagi saham yang lulus syariah. Antara hujah yang mengharuskan kontrak hadapan indeks komposit ialah pertama, Ta’wil berasaskan Hikmah Tashri’iyyah. Ta’wil (penafsiran) berasaskan hikmah tashri’iyyah (rahsia dan tujuan sesuatu hukum) adalah amat penting. Prof. Fathi Durayni menegaskan bahawa ta’wil yang berteraskan hikmah tashri’iyyah merupakan dalil yang lebih kukuh dan tepat kerana mujtahid menggunakan kefahamannya untuk mengaplikasi rahsia dan kehendak yang ingin dicapai oleh sesuatu nas dalam mengimplementasi sesuatu hukum. Menurutnya lagi, ini bukan bermakna kita lari daripada sesuatu dalil tetapi sebenarnya kita memahami apakah kehendak sebenar nas itu dan apa yang ingin dicapai oleh nas tersebut secara menyeluruh. Dalam konteks pasaran, jika dilihat dari sudut hikmah tashri’iyyah, secara khususnya kontrak niaga hadapan indeks saham akan memberi maslahat kepada peniaga (pelabur) dan juga kepada sistem ekonomi secara keseluruhannya kerana ia bertindak sebagai instrumen pelindung nilai (Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti 2002: hlm. 59-60).

Kedua, para fuqaha’ mengharuskan pasaran niaga hadapan indeks komposit berasaskan kepada ‘urf iaitu kebiasaan yang diiktiraf oleh masyarakat setempat dalam urusan harian mereka sama ada bersifat perbuatan atau perkataan. Dagangan kontrak niaga hadapan indeks komposit ialah suatu cara yang boleh digunakan oleh pengurus dana, penaja jamin dan peserta pasaran untuk memindahkan risiko harga pasaran. Secara prinsipnya ia merupakan ‘urf iqtisadi khas (adat kebiasaan khusus dalam aktiviti ekonomi) yang sahih iaitu tidak bercanggah dengan prinsip-prinsip syariah. Perkara yang perlu diperbaiki ialah dari sudut komponen indeks yang mestilah terdiri daripada sekuriti yang indeks syariah.

Ketiga, instrumen ini ditakrifkan sebagai lulus syariah kerana pada dasarnya ciri kontrak pasaran hadapan ini tiada persamaan dengan judi, penipuan dan ketidakpastian. Isu ini adalah isu besar yang sering ditimbulkan oleh para fuqaha’ semasa namun begitu terdapat perbezaan ketara daripada perlaksanaannya. Jual beli indeks pada hakikatnya tidak sinonim dengan perjudian kerana tidak wujud persamaan daripada sudut kehilangan wang pertaruhan. Dalam perjudian pemainnya akan hilang kesemua wang pertaruhannya jika tekaannya meleset. Perkara ini tidak berlaku dalam dagangan indeks kerana jumlah mata indeks mempunyai nilainya sendiri. Apa yang berlaku adalah pelabur akan akan mengalami susutan atau pertambahan nilai bergantung kepada permintaan sekuriti dalam sejumlah saham yang menjadi komponen indeks berkenaan. Dagangan ini tidak melibatkan unsur pertaruhan. Selain daripada itu, kontrak ini juga bebas daripada unsur penipuan dan ketidaktentuan kerana diniagakan secara telus daripada segi harga dan kuantiti unit. Harga ditentukan oleh pasaran berdasarkan permintaan dan penawaran(Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti 2002: hlm. 62) .

Keempat, pasaran niaga hadapan indeks komposit ini juga menepati konsep mal seperti yang digariskan oleh fuqaha’. Al-Mal ialah sesuatu yang mempunyai nilai dan boleh dijual beli di samping dikenakan gantirugi terhadap perosaknya. Berdasarkan kepada pentakrifan ini, status kontrak niaga hadapan sebagai mal adalah sesuatu yang tidak syak lagi. Ini kerana ia mempunyai nilai dalam tempoh tertentu dan didagangkan dalam pasarannya yang tersendiri. Ia juga menepati ciri-ciri hak maliy dalam Islam sebagai contoh dalam kes wang pendahuluan misalnya, hak maliy terhad sehingga tarikh luput iaitu jika ia tidak dimanfaatkan sebelum tarikh berkenaan hak itu tidak akan bernilai lagi. Begitu juga dalam kontrak niaga hadapan indeks komposit, ia mempunyai nilai sehingga tarikh matang kontrak, selepas itu, kontrak berkenaan tidak boleh didagangkan lagi. Walaupun begitu, pemegang kontrak berupaya memperoleh manfaat sekiranya harga belian beliau lebih rendah daripada harga jualan ketika penyelesaian kontrak dibuat pada atau sebelum tarikh matang.

Sebilangan fuqaha’ juga mengharuskan kontrak niaga hadapan minyak sawit mentah seperti yang dipraktiskan di Malaysia. Antara hujah yang digunakan ialah pertama, keraguan ditimbulkan terhadap instrumen ini berdasarkan ketetapan atas peserta pasaran yang perlu meletakkan sejumlah deposit sebagai bayaran margin sebelum memulakan urusniaga. Tindakan ini dianggap sebagai suatu pertaruhan yang diharamkan. Dalam soal ini, aktiviti dagangan sedemikian tidak termasuk dalam judi kerana peningkatan dan penyusutan nilai adalah disebabkan perubahan permintaan dalam pasaran niaga hadapan minyak sawit mentah dan merupakan suatu fenomena yang lumrah dalam perniagaan. Adalah tidak tepat untuk menghukum nilai kontrak yang menyusut atau meningkat akibat perubahan permintaan dalam pasaran hadapan minyak sawit mentah sebagai suatu aktiviti judi. Ini adalah kerana aktiviti perjudian bergantung semata-mata kepada nasib dan tidak bergantung kepada permintaan dan penawaran (Dr. Mohd Daud Bakar 1998: hlm. 1).

Selain daripada itu, para fuqaha’ juga mempersoalkan adakah gharar yang ditafsirkan sebagai sesuatu yang tidak pasti wujud. Ini kerana kontrak hadapan minyak sawit mentah dikaitkan dengan ketidakpastian untuk memperoleh sesuatu yang dibeli dan keuntungan yang bakal diperolehi. Justeru, para fuqaha’ berpendapat bahawa perlu dibezakan antara ghalat dengan gharar. Fuqaha’ ini melihat ghalat daripada sudut istiqrar ta’ammul. Ia bermaksud peserta pasaran diberi kebebasan untuk berurusniaga secara normal, reda meredai serta saling percaya mempercayai antara satu sama lain dalam urusniaga yang dilakukan, bagi menjamin kelancaran perjalanan pasaran. Perkara yang perlu diambil kira yang boleh menyebabkan gangguan kelancaran pasaran ialah penipuan dan manipulasi. Manakala faktor ghalat yang melibatkan kesilapan pertimbangan individu (ghalat akid) tidak boleh dijadikan asas untuk membatalkan akad. Faktor yang boleh membatalkan akad ialah ghalat wadhih iaitu kesilapan yang berlakuadalah jelas akibat daripada penipuan.

Apabila kontrak niaga hadapan minyak sawit mentah dilaksanakan, perkara seperti jumlah barangan, jenis, harga dan penyerahan telah dimaklumkan kepada peserta pasaran. Oleh itu, tiada unsur gharar dalam kontrak terbabit. Kesemuanya telah dimaklumkan secara jelas dalam kontrak, maka aspek-aspek pengawalseliaan dan perundangan telah disediakan bagi memastikan tidak berlaku penipuan (Dr. Mohd Daud Bakar 1998: hlm. 4).

Selain daripada itu, isu yang kerapkali ditimbulkan oleh para fuqaha’ ialah dalam kontrak hadapan minyak sawit mentah wujud pembelian sesuatu yang tidak wujud. Dalam soal ini, fuqaha yang mengharuskan kontrak ini berpegang kepada pendapat Ibn Qayyim yang mengkaji secara terperinci isu bai’ ma’dum dan menegaskan bahawa larangan terhadap bai’ ma’dum sebenarnya adalah kerana wujudnya unsur ketidakupayaan untuk menyerahkan perkara yang dijual. Jual beli ini boleh berlaku sama ada kepada perkara yang wujud atau tidak wujud sama sekali. Namun bai’ ma’dum yang berlaku atas perkara yang wujud dan penjual boleh mendapatkannya atau dalam bentuk yang boleh diwujudkan kemudiannya, adalah sesuatu yang dibenarkan dan sah dilakukan. Ini banyak berlaku dalam syariah seperti akad salam dan istisna’. Oleh itu, larangan bai’ ma’dum adalah disebabkan unsur gharar dan bukannya unsur ma’dum tersebut.

Situasi di atas tidak akan berlaku dalam pasaran hadapan minyak sawit mentah, penyelesaian kontrak boleh dibuat secara tunai sebelum tarikh matang atau penyerahan secara fizikal ketika matang. Tambahan lagi, kegagalan penyerahan oleh penjual dijamin oleh rumah penjelasan. Oleh yang demikian unsur-unsur gharar adalah tidak wujud. Atas dasar inilah para fuqaha’ ini berpandangan bahawa kontrak hadapan minyak sawit mentah termasuk dalam senarai sekuriti yang telah diluluskan syariah (Dr. Mohd Daud Bakar 1998: hlm. 6).

Rujukan

Rosalan Haji Ali. 1993. Pelaburan: Penilaian dan Penerapan. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala Lumpur

Ismail bin Ibrahim. 1994. Pelaburan dalam Pasaran Sekuriti, Hadapan dan Opsyen. Dewan Bahasa dan Pustaka: Kuala Lumpur.

Cheah Kooi Guan & Loke Ying Jia. 2000. Sistem Perbankan dan Kewangan Malaysia. Longman Malaysia: Kuala Lumpur.

Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti. 2000. Keputusan Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti. Suruhanjaya Sekuriti: Kuala Lumpur.

Nik Muhammad Ruslin bin Nik Jaafar. 1998. Pasaran Derivatif: Tumpuan Kepada Pasaran Hadapan Komoditi Minyak Sawit Mentah. Kertas Kerja Seminar Pakar Syariah Ketiga. Suruhanjaya Sekuriti: Kuala Lumpur.

Dr. Mohd Daud bin Bakar. 1998. Pasaran Derivatif: Perspektif Syariah. Kertas Kerja Seminar Pakar Syariah Ketiga. Suruhanjaya Sekuriti: Kuala Lumpur.